OM TE LEZEN
Om te lezen
Op deze pagina vindt u meer informatie over wat hoogbegaafdheid, ADHD en autisme inhoudt en hoe u dit kunt herkennen bij uw kind(eren). Tevens vindt u meer achtergrondinformatie over het werkgebied van de orthopedagoog.
Hoogbegaafdheid
Een hoogbegaafd kind is niet beter of slechter dan een ander kind, maar een hoogbegaafd kind zit anders in elkaar. Daarom heeft het hoogbegaafde kind iets anders nodig om zich zo goed mogelijk te kunnen ontwikkelen.
Definitie van hoogbegaafdheid
Tot op heden is er geen eenduidigheid over wat men onder hoogbegaafdheid zou moeten verstaan, al zit wel overlap in de verschillende theorieën en modellen over hoogbegaafdheid.
Zo wordt er ten eerste uitgegaan van een sterk potentieel in aanleg. Ten tweede is de ontwikkeling van talent een dynamisch proces waar persoonlijkheidseigenschappen en de omgeving invloed op hebben. Ten derde wordt hoogbegaafdheid gezien als een combinatie van hoge intelligentie en creatief denkvermogen. Ten vierde zou er bij hoogbegaafdheid sprake zijn bovengemiddelde motivatie. Hierbij gaat het om doorzettingsvermogen om een taak af te maken, gekenmerkt door een sterke gedrevenheid vanuit interesse. Ten vijfde kan hoogbegaafdheid zich ontwikkelen in bepaalde gebieden. Dit betekent dat hoogbegaafdheid zich niet per se uit in alle facetten van het functioneren.
De theorieën en modellen over hoogbegaafdheid lijken een evolutie te volgen: van een sterke gerichtheid op prestaties komt er de laatste jaren meer aandacht voor en nadruk op de ‘zijnskenmerken’ van hoogbegaafdheid. Naast het grote denkvermogen is er vaak sprake van sensitiviteit, perfectionisme, intensiteit, een groot rechtvaardigheidsgevoel en een hoge mate van zelfbewustzijn.
Aangezien er geen consensus is over de definitie van hoogbegaafdheid, wordt momenteel de volgende definitie van het Delphi-model veel gebruikt:
“Een hoogbegaafde is een snelle en slimme denker, die complexe zaken aankan. Autonoom, nieuwsgierig en gedreven van aard. Een sensitief en emotioneel mens, intens levend. Hij of zij schept plezier in creëren.”
Hoogbegaafdheid aangeboren
Hoogbegaafdheid lijkt in de basis aangeboren te zijn. Er zijn aanwijzingen dat het zenuwstelsel van een hoogbegaafd kind makkelijker en sneller nieuwe verbindingen kan maken. Of de persoon deze aangeboren kwaliteiten ook kan vertalen naar uitzonderlijke prestaties en of de persoon gelukkig is, hangt van vele factoren af, zowel in zijn omgeving als in zichzelf.
Delphi-model Hoogbegaafdheid (Kooijman-Van Thiel, 2007)
Kenmerken van een hoogbegaafd kind
Om vast te stellen of er sprake is van hoogbegaafdheid, blijken onderstaande kenmerken veel voor te komen bij hoogbegaafde kinderen. (bron: wij-leren)
- Hoge intelligentie (IQ > 130)
- Snel van begrip
- Grote algemene interesses
- Taalvaardig
- Hoog leertempo, grote denk- en leerstappen
- Verworven kennis goed toepassen
- Goed geheugen
- Doorvrager en waarnemer
- Groot analytisch inzicht en probleemoplossend vermogen
- Creativiteit en originaliteit
- Denkt buiten reguliere kaders
- Geestelijk vroegrijp (of wekken de indruk daarvan)
- Sterk rechtvaardigheidsgevoel
- Perfectionistische instelling
- In staat tot zelfreflectie
- Zoekt ontwikkelingsgelijken in oudere kinderen
- Accepteert regels en tradities niet klakkeloos, maar bevraagt ze
- Grote behoefte aan autonomie
ADHD
ADHD staat ‘Attention Deficit Hyperactivity Disorder'. In het Nederlands spreekt men wel van ‘aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit'. In de DSM-5 valt ADHD onder de neurobiologische ontwikkelingsstoornissen.
Symptomen van ADHD
De belangrijkste symptomen van ADHD zijn onoplettendheid (aandachtstekort), impulsiviteit en hyperactiviteit. Deze symptomen komen afzonderlijk of in combinatie voor in verschillende verschijningsvormen:
- Het gecombineerde beeld, met zowel onoplettendheid als hyperactiviteit/impulsiviteit.
- Het beeld waarbij onoplettendheid voorop staat.
- Het beeld waarbij hyperactiviteit en impulsiviteit overweegt.
Het gecombineerde beeld komt het meest voor.
Bij kinderen die in hun dagelijkse functioneren belemmerd worden door een extreme mate van hyperactiviteit, impulsiviteit en/of aandachtstekort is sprake van de klinische diagnose ADHD (bron: NJI).
Niet ieder druk kind heeft ADHD
Als een kind symptomen van ADHD vertoont, wil dat nog niet zeggen dat het deze stoornis ook echt heeft. Tijdelijke of plotseling voorkomende symptomen van ADHD kunnen een reactie zijn op een traumatische gebeurtenis of een spannende periode. Rusteloosheid kan bijvoorbeeld ook het gevolg zijn van angst.
Kenmerken van ADHD
met betrekking tot aandachtsproblemen
- De aandacht niet vast kunnen houden, tenzij een onderwerp interessant genoeg is.
- De aandacht niet kunnen stoppen en overdreven precies.
- Moeite met taken afmaken.
- Moeite met overzicht hoofd- en bijzaken.
- Moeite met plannen en organiseren.
- Moeite met luisteren.
- Uitstellen van taken.
- Moeite met administratieve taken.
- Chaotisch.
met betrekking tot hyperactiviteit
- Altijd bezig moeten zijn.
- Moeite met stil zitten / friemelen.
- Innerlijke rusteloosheid.
- Moeilijk kunnen ontspannen.
met betrekking tot impulsiviteit
- Eerst doen dan denken.
- Moeilijk kunnen wachten.
- Iets eruit flappen.
- Anderen in de rede vallen.
- Vaak op zaken die te snel beslist zijn terug moeten komen.
Autisme
Niet iedereen die autisme heeft, vertoont hetzelfde gedrag. Er zijn een aantal kenmerken die bij autisme een rol spelen. Vooral de combinatie van kenmerken geeft aan of iemand autisme heeft of niet. De symptomen uiten zich op verschillende gebieden. Ze zijn zichtbaar op het gebied van sociale interactie en communicatie, maar doen zich ook voor op het vlak van zich herhalende patronen.
Kenmerken van Autisme
met betrekking tot sociale interactie
- Moeite met sociaal of persoonlijk contact. Bijvoorbeeld moeilijk vriendschappen kunnen sluiten en onderhouden. De manier van contact maken met anderen is opvallend anders.
- Moeite om te begrijpen wat een ander van jou verwacht.
- Het niet goed kunnen aanvoelen van andere mensen.
- Weinig aandacht voor de ander. Dat kan zich bijvoorbeeld uiten in praten tegen iemand, in plaats van met iemand. Is de ander wel geïnteresseerd in wat ik te vertellen heb? is een vraag die iemand met autisme zich niet zal stellen.
- Geen of beperkt oogcontact maken, dus langs iemand heen kijken.
- Niet goed in staat zijn om met anderen plezier, bezigheden of prestaties te delen.
met betrekking tot communicatie
- Vertraagde taalontwikkeling. Bijvoorbeeld niet praten tot het derde levensjaar.
- Het taalbegrip schiet tekort. Zo wordt taal altijd letterlijk genomen, een sarcastische opmerking wordt niet herkend. Dubbele betekenissen of (woord)grapjes worden niet begrepen.
- Eigenaardigheden in taalgebruik. Bijvoorbeeld te luid praten, eentonig praten, letterlijk herhalen van woorden (echolalie), zelf woorden maken (neologismen).
- Grote moeite hebben in het gaande houden van gesprekken.
andere opvallende kenmerken
- Vasthouden aan eigen gewoonten en routines. Afwijken daarvan zorgt voor gedragsproblemen, zoals een paniekaanval of een woede uitbarsting.
- Overgevoeligheid of juist helemaal niet gevoelig voor pijn, warmte en kou en geluiden.
- Afwijkende motoriek. Houterig bewegen, veel met de handen zwaaien (praten met de handen).
- Overmatige gerichtheid op een onderwerp en weinig tot geen belangstelling hebben voor andere onderwerpen.
speelgedrag bij kinderen met autisme
- Gedrag van anderen imiteren is vaak moeilijk.
- ‘Doen alsof’- en ‘nadoen’-spelletjes worden niet of minder gedaan.
- Het spel blijft vaak concreet (bijvoorbeeld: stapelen, ordenen of laten bewegen van speelgoed).
- Soms is er juist sprake van te veel fantasie, waardoor het moeilijk is om onderscheid te maken tussen fantasie en werkelijkheid.
Werkzaamheden Orthopedagoog
Een orthopedagoog houdt zich bezig met de behandeling van kinderen en jongeren die in het dagelijks leven geremd worden door bijvoorbeeld psychische problemen of -stoornissen, geestelijke beperkingen of leerstoornissen. Een orthopedagoog heeft een academische opleiding pedagogische wetenschappen gevolgd, met een specialisatie orthopedagogiek.
De orthopedagoog behandelt vooral zwaardere problematiek. Het gaat specifiek over ontwikkelingsproblemen in de opvoeding en ontwikkeling van kinderen.
Een orthopedagoog met een basisaantekening psychodiagnostiek (BAPD) is bevoegd om wetenschappelijke intelligentieonderzoeken uit te voeren, de prestatiemotivatie van het kind te onderzoeken en faalangst vast te stellen.
Het diagnosticeren van stoornissen mag uitsluitend worden gesteld door een orthopedagoog-generalist, gz-psycholoog of psychiater.
Naast het verrichten van diagnostisch onderzoek houdt de orthopedagoog zich bezig met de behandeling en begeleiding. De behandeling richt zich op het opheffen, dan wel verminderen van problematische opvoedings- en/of onderwijssituaties. De begeleiding richt zich op beroepsbeoefenaren met als doel het optimaliseren van de kwaliteit van het hulpverlenend handelen.
Naast de algemene taken en werkzaamheden van een orthopedagoog, zijn er orthopedagogen die gespecialiseerd zijn in bepaalde problematiek of stoornissen. Deze expertise is van belang om misdiagnoses te voorkomen. Een orthopedagoog met een bepaalde expertise kan uitkomst bieden in de zoektocht van ouders naar wat er mogelijk met hun kind aan de hand is.